Επιλογή Σελίδας

Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη είναι πλούσιο και πολύπλευρο, έχει μεγάλη συνοχή και ζωντάνια. Είναι ένας από τους σπάνιους συγγραφείς, σε ελληνική ή παγκόσμια κλίμακα, που ασχολήθηκε με όλα τα λογοτεχνικά είδη: μυθιστόρημα, ποίηση, δοκίμιο, ταξιδιωτική διήγηση, θέατρο, παιδικά βιβλία, κινηματογραφικά σενάρια, μεταφράσεις, αλληλογραφία. Κατόρθωσε να ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας του και να γίνει ένας συγγραφέας παγκόσμιας εμβέλειας, γνωστός και στις πέντε ηπείρους.

Οι χρονολογίες αναφέρονται στις πρώτες εκδόσεις.

ΝΕΑΝΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΕΣ

– Πεζογραφήματα:
«Τι μου λένε οι παπαρούνες» [με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή], Πινακοθήκη ΣΤ΄ (Αύγουστος 1906), σ. 96-98.
«Μια αγάπη» [με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή], Πινακοθήκη ΣΤ΄ (Αύγουστος 1906).
«Νοσταλγία» [με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή], Πινακοθήκη Ζ΄(Ιούνιος 1907), σ. 73.
«Χριστουγεννιάτικο» [με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή], Πινακοθήκη Η΄ (Ιανουάριος 1908), σ. 172-173.
– 2 ποιήματα:
«Σουλιώτισσα» (1906), Κρητική Πρωτοχρονιά 1962.
«2 Ελλάδες» (1906), Κρητική Πρωτοχρονιά 1963.
– Σονέτα
«Άσε με πάλι» [με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή], Πινακοθήκη Ζ΄ (Σεπτέμβριος 1907).
«Η αμυγδαλιά», «Θερμοπύλες», «Οιδίποδας», «Τα αιώνια» [με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης], Γράμματα 2, φύλλ. 23-24 (Αλεξάνδρεια), 1913-1914.

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ

Όφις και Κρίνο [με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή], Αθήνα 1906.
– «Σπασμένες ψυχές» [με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης], Νουμάς (Αύγουστος 1909-Φεβρουάριος 1910), σ. 335-378.
– “Toda-Raba. Moscou a crié”, Revue des vivants, 1931 και Le cahier bleu, 1934. Ελληνική έκδοση: Τόντα-Ράμπα, μετάφρ. Γιάννη Μαγκλή, Δίφρος, Αθήνα 1956.
Le jardin des rochers, Wereldbobliothek, Άμστερνταμ 1939. Ελληνική έκδοση: Ο Βραχόκηπος, μετάφρ. Παντελή Πρεβελάκη, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 1960.
Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Δημήτριος Δημητράκος, Αθήνα 1946.
Ο Καπετάν Μιχάλης, Μαυρίδης, Αθήνα 1953.
Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Δίφρος, Αθήνα 1954.
Ο τελευταίος πειρασμός, Δίφρος, Αθήνα 1955.
Ο φτωχούλης του Θεού, Δίφρος, Αθήνα 1956.
Αναφορά στον Γκρέκο, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1961.
Οι αδερφοφάδες, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1963.

ΠΟΙΗΣΗ

Οδύσσεια, 1η έκδοση [σε μεγάλο σχήμα], Πυρσός, Αθήνα 1938. 2η έκδοση [σε κανονικό σχήμα], Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1957.
Τερτσίνες, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1960.

θΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ

– «Ξημερώνει» [πράξη Β΄, σκηνή Α΄, πρ. Γ΄, σκ. Λ΄], Πινακοθήκη Ζ΄ (Αύγουστος 1907), σ. 98. Ολόκληρο το έργο σε Νέα Εστία 102 (Χριστούγεννα 1977), σ. 183-210.
– «Φασγά» [πρ. Γ΄], Πινακοθήκη Ζ΄ (Νοέμβριος 1907), σ. 165-168. Ολόκληρο το έργο σε Νέα Εστία 102 (Χριστούγεννα 1977), σ. 236-256.
– «Έως πότε;», Νέα Εστία 102 (Χριστούγεννα 1977), σ. 211-235.
– «Κωμωδία. Τραγωδία μονόπραχτη» [με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης], Κρητική Στοά, Ηράκλειο Κρήτης (1909), σ. 125-144.
– «Ο Πρωτομάστορας» [με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης], Παναθήναια 20 (1910), σ. 131-144.
Νικηφόρος Φωκάς, Στοχαστής, Αθήνα 1927.
Χριστός, Στοχαστής, Αθήνα 1928.
Οδυσέας [με το ψευδώνυμο Α. Γερανός], Νέα Ζωή 11 (Αλεξάνδρεια), Ιούνιος και Νοέμβριος 1922, σ. 1-41, 91-149. Οδυσσέας, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα 1928.
Μέλισσα, Νέα Εστία 25 (1939), σ. 4 εξ. ως 452.
Ιουλιανός ο Παραβάτης, Πιγκουίνος, Αθήνα 1945.
Καποδίστριας, Νικ. Αλικιώτης, Αθήνα 1946.
– «Προμηθέας πυρφόρος», Καλλιτεχνική Ελλάδα (Ιανουάριος-Μάρτιος 1945), σ. 6-24.
– «Σόδομα και Γόμορρα», Νέα Εστία 45 (1949), σ. 276 εξ. ως 765.
– «Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος», Νέα Εστία 54 (1953), σ. 1363-1399.
– «Κούρος», Νέα Εστία 58 (1955), σ. 1508 εξ. ως 1612.
Θέατρο Α΄. Τραγωδίες με αρχαία θέματα: Προμηθέας (τριλογία), Κούρος, Οδυσσέας, Μέλισσα, Δίφρος, Αθήνα 1955.
Θέατρο Β΄. Τραγωδίες με βυζαντινά θέματα: Χριστός, Ιουλιανός ο Παραβάτης, Νικηφόρος Φωκάς, Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος, Δίφρος, Αθήνα 1956.
Θέατρο Γ΄. Τραγωδίες με διάφορα θέματα: Καποδίστριας, Χριστόφορος Κολόμβος, Σόδομα και Γόμορρα, Βούδας, Δίφρος, Αθήνα 1956.
– «Ο Οθέλλος ξαναγυρίζει», Νέα Εστία 72 (1962), σ. 1522-1569.

Για περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε να συμβουλευτείτε τα Πρακτικά της ημερίδας που οργάνωσε το Ελληνικό Τμήμα της Εταιρείας για το Θέατρο του Νίκου Καζαντζάκη, Αθήνα 2000, καθώς και το βιβλίο της Κυριακής Πετράκου, Ο Καζαντζάκης και το θέατρο, εκδόσεις Μίλητος, Αθήνα 2005.


ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ

Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά, Σεράπιον, Αλεξάνδρεια 1927.
Τι είδα στη Ρουσία, Στοχαστής, Αθήνα 1928.
Ταξιδεύοντας. Ισπανία, Πυρσός, Αθήνα 1937.
Ταξιδεύοντας. Ιαπωνία-Κίνα, Πυρσός, Αθήνα 1938.
Ταξιδεύοντας. Αγγλία, Πυρσός, Αθήνα 1941.
Ταξιδεύοντας. Ρουσία, Δίφρος, Αθήνα 1956.
Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος. Ο Μοριάς, εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα 1961.

ΣΕΝΑΡΙΑ

Ήταν μια άγνωστη πλευρά της συγγραφικής δραστηριότητας του Καζαντζάκη. Έγινε γνωστή χάρη στον Παντελή Πρεβελάκη, που αναφέρεται στο θέμα αυτό στη Χρονογραφία του βίου του Νίκου Καζαντζάκη, καθώς και χάρη στον Γιώργο Ανεμογιάννη, που έγραψε σχετικό άρθρο («Ο Καζαντζάκης σεναριογράφος»), δημοσιευμένο σε ένα μικρό βιβλίο με τίτλο Ο Άλλος Καζαντζάκης (έκδοση Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη, βλ. Άρθρα Ι). Στο βιβλίο αυτό δημοσιεύεται ένα από τα σενάρια, ο Δον Κιχώτης. Ένα άλλο σενάριο, με τίτλο Mohamed, που γράφτηκε στα γαλλικά, δημοσιεύτηκε στην επιθεώρησή μας Le Regard crétois, no 15, juillet 1997, σ. 8-31. Από τα υπόλοιπα σενάρια, κανένα δεν έχει εκδοθεί μέχρι σήμερα.

Το κόκκινο μαντίλι
Άγιος Παχώμιος και Σία
Μουχαμέτης
Μια έκλειψη ηλίου
Λένιν
Βούδας
– Δον Κιχώτης
Δεκαήμερο
Αιώνια Ελλάδα (σχέδιο σεναρίου)

ΔΟΚΙΜΙΑ

-«Η αρρώστια του αιώνος», Πινακοθήκη ΣΤ΄ (Μάρτιος-Μάιος 1906), σ. 8-11, 26-27, 46-47.
-«Η επιστήμη εχρεωκόπησε;», Παναθήναια 19 (Νοέμβριος 1909), σ. 71-75.
Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας, Αλεξίου, Ηράκλειο 1909.
-“Henri Bergson”, Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου 2 (1912), σ. 310-334.
-« Salvatores Dei. Ασκητική», Αναγέννηση Α΄ (Ιούλιος-Αύγουστος 1927), σ. 599-631.
Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας, Ελευθερουδάκης, Αθήνα 1930.
-«Ένα σχόλιο στην Οδύσσεια», Νέα Εστία 34 (1943), σ. 1028-1034.
Ασκητική. Salvatores Dei, Αθήνα 1945 [με ξυλογραφίες Γιάννη Κεφαλληνού].
-«Η Τέχνη και η Εποχή», Νέα Εστία 38 (1945), σ.511.
-«Το δράμα και ο άνθρωπος σήμερα», Νέα Εστία 56 (1954), σ.1636-1638.
-«Ομολογία πίστεως», Νέα Εφημερίς (Ηράκλειο), 16 Φεβρουαρίου 1925.
Συμπόσιον, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1971.

ΑΡΘΡΑ

Δημοσίευσε δεκάδες άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα άρθρα του (πάνω από 200) στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, όπου δείχνει το εύρος των γνώσεών του και της πνευματικής του καλλιέργειας, παρουσιάζοντας μια σειρά από μεγάλους διανοητές, ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης από όλο τον κόσμο και άλλα ιστορικά πρόσωπα που έπαιξαν σημαίνοντα ρόλο στην ιστορία της ανθρωπότητας.

ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ



Γ. Κ. Κατσίμπαλης, «Βιβλιογραφία Ν. Καζαντζάκη»,
A’ 1906-1948, Αθήνα, Δεκέμβριος 1951

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΝΕΟΥΣ

Μέγας Αλέξανδρος, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1979.
Στα παλάτια της Κνωσού, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1981.

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

Επιστολές προς τη Γαλάτεια, εκδ. Δίφρος, Αθήνα 1958.
– «Πέντε γράμματα του Νίκου Καζαντζάκη στο φίλο του Γιάννη Κωστανταράκη», Κνωσός 22 (Μάιος 1958), σ. 84-87
– «Δέκα ανέκδοτες επιστολές του Ν. Καζαντζάκη στην οικογένειά του μεταξύ 1902-1909», Νέα Εστία 66 (Χριστούγεννα 1959), σ. 203-210.
– «Τρία ανέκδοτα γράμματα του Ν. Καζαντζάκη» [στον Βασ. Καζαντζή], Νέα Εστία 74 (1963), σ. 906-907.
– «Δύο επιστολαί του Ν. Καζαντζάκη προς Ν. Βέη», Νέα Εστία 74 (1963), σ. 1688-1691.
Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1965.
– «Επιστολές Καζαντζάκη προς Μηνά Δημάκη», Νέα Εστία 91 (1972), σ. 237-246 και 301-310.
– «Δέκα επιστολές του Ν. Καζαντζάκη στον Αιμ. Χουρμούζιο», Τετράδια Ευθύνης 3 (1977), σ. 180-185.
– «Έξι γράμματα του Ν. Καζαντζάκη στον Max Tau», Νέα Εστία 102 (Χριστούγεννα 1977), σ. 308-310.
– «Ανέκδοτα γράμματα του Ν. Καζαντζάκη στον Börje Knös», Νέα Εστία 102 (Χριστούγεννα 1977), σ. 301-303.
– «84 γράμματα του Καζαντζάκη στον Γιάννη Κακριδή», Νέα Εστία 102 (Χριστούγεννα 1977), σ. 257-300.
– «22 γράμματα του Ν. Καζαντζάκη στον Κ. Φράιερ», Τομές 17 (1977), σ. 3-23.
– «21 επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη στην πατρική του οικογένεια», Καινούρια Εποχή, Άνοιξη 1978.
– «6 ανέκδοτα γράμματα του Νίκου Καζαντζάκη στον Θράσο Καστανάκη (1949)», επιμέλεια Άλκηστης Σουλογιάννη, Σύγχρονοι Καιροί, τεύχος 5/1983, σ. 201-204.
– «Πέντε ανέκδοτες επιστολές προς τον Αλέξη Μινωτή», Η Λέξη 42 (1985), σ. 114-118.
– «Τέσσερις ανέκδοτες επιστολές του Ν. Καζαντζάκη στη βαφτιστήρα του Κατερίνα», Ελί-τροχος αρ. 15 (1998), σ. 99-102.
– Επιστολές που έχουν εκδοθεί από το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη:
Ανέκδοτες επιστολές Καζαντζάκη από τα νεανικά έως τα ώριμα χρόνια του, Αθήνα 1979.
Το χρονικό μιας δημιουργίας, ανέκδοτη αλληλογραφία Καζαντζάκη-Μαρτινού, Αθήνα, 1986.
Ανέκδοτες επιστολές. Ο Νίκος Καζαντζάκης γράφει, Αθήνα 1988.
Ανέκδοτες επιστολές. Ο Νίκος Καζαντζάκης γράφει στο Γιάννη Σταυριδάκη, Αθήνα 1995.
Επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη περιέχονται επίσης στα παρακάτω έργα:
• Πέτρου Μαρκάκη, «Ανέκδοτες επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη.
Το περιοδικό Πινακοθήκη και ο Δημ. Καλογερόπουλος», Καινούρια Εποχή, Φθινόπωρο 1959, σ. 30-38.
• Κυρ. Μητσοτάκη, Ο Καζαντζάκης μιλεί για το Θεό, Αθήνα 1972.
• Ν. Πουλιόπουλου, Ο Ν. Καζαντζάκης και τα παγκόσμια ιδεολογικά ρεύματα, Παπαζήσης, Αθήνα 1972.
• Γ. Στεφανάκη, «Ο Ν. Καζαντζάκης πλάι στον Ελευθέριο Βενιζέλο», Κατάθεση ’73 (1973), σ. 202-220.
• Ελένης Καζαντζάκη, Νίκος Καζαντζάκης, ο ασυμβίβαστος, εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα 1977.
• Κώστα Π. Πανόπουλου, Γράμματα του Καζαντζάκη στον Ζερβό (η μεταφυσική του αγωνία) [ο Ζερβός ήταν διευθυντής της βιβλιοθήκης Φέξη], Αθήνα 1978.
• «Ανέκδοτες επιστολές του Ν. Καζαντζάκη στον Δ. Λορέτζο», ανακοίνωση του Θανάση Παπαθανασόπουλου, η Αιγιναία 10 (Ιανουάριος-Ιούνιος 2005), σ. 21-26.

Ωστόσο, από ό,τι ξέρουμε, πολλά άλλα γράμματα του Νίκου Καζαντζάκη παραμένουν ακόμα αδημοσίευτα.
Σημείωση: Για το ενδιαφέρον αυτό θέμα, η Εταιρεία μας θα διοργανώσει το Δεκέμβριο του 2010, στην Αθήνα, διεθνές συνέδριο, με γενικό τίτλο «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η επιστολογραφία».

(Βλ. σχετικά άρθρα των Π. Δ. Μαστροδημήτρη και Μηνά Δημάκη στη στήλη Άρθρα ΙΙ)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

Ποίηση

– Δάντης, Η Θεία Κωμωδία, Αθήνα 1934.
– Ομήρου Ιλιάδα (σε συνεργασία με Ι. Θ. Κακριδή), Αθήνα 1955.
– Ομήρου Οδύσσεια (σε συνεργασία με Ι.Θ. Κακριδή), Αθήνα 1965.

Τόσο αγάπησε τη σύγχρονη ισπανική λυρική ποίηση που μετέφρασε και δημοσίευσε έργα των ποιητών Juan Ramón Jiménez, Miguel Unamuno, Pedro Salinas, Antonio Machado, Moreno Villa, Federico Garcia Lorca, Rafael Alberti, Vicente Aleixandre, Manuel Altolaguirre, Concha Méndez Cuesta, Ernestina de Champourcin, παρουσιάζοντας τον κάθε δημιουργό με αναλυτικό τρόπο. Οι μεταφράσεις αυτές δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Κύκλος (1933 και 1934).

Βιογραφία

– Johannes Joergensen, Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης, Αθήνα 1951 (βλ. Άρθρα ΙΙ)

Φιλοσοφία – Επιστήμη

Μεταξύ των ετών 1911-1915 δημοσιεύτηκαν από τον εκδοτικό οίκο Φέξη (Αθήνα) οι παρακάτω μεταφράσεις: [ακολουθεί ο κατάλογος των μεταφράσεων αυτών όπως είναι ήδη στην ιστοσελίδα]

– William James, Η θεωρία της συγκινήσεως, 1911
– Πλάτων, Δημόδοκος, Σίσυφος, Κλειτοφών, Ίων, Μίνως, 1912
– Πλάτων, Αλκιβιάδης – Αλκιβιάδης Β΄, 1912
– Friedrich Nietzsche, Η γέννησις της τραγωδίας, 1912
– Friedrich Nietzsche, Τάδε έφη Ζαρατούστρας, 1913
– Charles-Ange Laisant, Η αγωγή επί τη βάσει της επιστήμης, 1913
– Johann Peter Eckermann, Συνομιλίαι Έκκερμαν με τον Γκαίτε, 1913
– Maurice Maeterlinck, Ο θησαυρός των ταπεινών,1913
– Henri Bergson, Το γέλοιο, 1914
– Charles Darwin, Περί της γενέσεως των ειδών, 1915
– Louis Büchner, Δύναμις και Ύλη, 1915
– Nicolò Machiavelli, Ο ηγεμόνας, εκδ. Γαλαξίας, Αθήνα 1961.

Θέατρο

– Luigi Pirandello, «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε», Νέα Εστία 62 (1962), σ. 1522-1569.
– William Shakespeare, Οθέλλος.
– Gerhardt Hauptmann, Πριν απ’το ηλιοβασίλεμα.
– Jean Cocteau, Η καταχθόνια μηχανή.
– Goethe, «Φάουστ» [Α΄μέρος], εφημερίδα Καθημερινή (8/3-5/7/1937).
– Bernardo Dovici da Bibbiena, Καλάντρια.
– Inge Westfal, «Σεμέλη», Ο Κύκλος Δ΄ (1938), σ. 144-171.

(Βλ. Άρθρο του Γιώργου Ανεμογιάννη στη στήλη ΆΡΘΡΑ Ι)

Μεταφράσεις – διασκευές παιδικών βιβλίων

– Jules Verne, Οι πειραταί του Αιγαίου, 1931
– Jules Verne, Περιπέτειες Κινέζου στην Κίνα, 1931
– Jules Verne, Η χώρα των αδαμάντων, 1931
– Jules Verne, Ο γύρος του κόσμου εις 80 μέρες, 1931
– Jules Verne, Από τον Καύκασο στο Πεκίνο, 1942
– Jules Verne, Η πλωτή πολιτεία, 1942
– Jules Verne, Μιχαήλ Στρογκώφ, 1942
– Jules Verne, Ροβήρος ο Κατακτητής, 1943
– Jules Verne, Άνω κάτω, 1994
– Dhan-Gopal Mukerji, Ο ελέφας Καρί, 1931
– Edward George Bulwer-Lytton, Οι τελευταίες ημέρες της Πομπηίας, 1933
– Mayne Reid, Οι νέοι Ροβινσώνες, 1933
– Harriet Beecher Stowe, Το καλύβι του μπαρμπα-Θωμά
– Waldemar Bonsels, Μάγια η Μέλισσα, 1931
– Charles Dickens, Όλιβερ Τουΐστ, η ιστορία ενός ορφανού παιδιού, 1933
– Alphonse Daudet, Το μικρούλικο
– Jonathan Swift, Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ, 1931

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Ποίηση

Ο Καζαντζάκης θεωρούσε πάντα τον εαυτό του ποιητή, παρόλο που έγινε παγκόσμια γνωστός χάρη στα μυθιστορήματά του.
Σ’ένα αυτόγραφο όνειρο με ημερομηνία 22 Ιανουαρίου 1955 γράφει στο Γάλλο ποιητή Paul Valery:


Να κοπεί ο σπάγγος, να φύγει ο χαρταετός. Αυτό είναι ποίηση.

(Βλ. Αντώνης Ε. Σοφουλάκης, Αυτόγραφα όνειρα του Ν. Καζαντζάκη, Ηράκλειο 1998)

Λίγους μήνες πριν από το θάνατό του, έγραφε στο βιβλίο των επισκεπτών ενός βιβλιοπωλείου στην Αντίπολη της Γαλλίας (όπου έζησε από το 1948 έως το 1957): “Η ποίηση είναι το αλάτι που εμποδίζει τον κόσμο να σαπίσει”.

Και λίγα λεπτά πριν από το θάνατό του, έλεγε στους γιατρούς: “Ξέρετε, οι ποιητές δεν πεθαίνουν ποτέ, ή σχεδόν ποτέ”.

Οδύσσεια

Πρόκειται για ένα μνημειώδες έργο που αποτελείται από 33.333 στίχους. Για τον ίδιο τον Καζαντζάκη είναι το κυριότερο έργο του, όπου περιγράφει την υπαρξιακή περιπέτεια του ήρωά του Οδυσσέα, πίσω από τον οποίο κρύβεται ο ίδιος. Η περιπέτεια αυτή παίρνει οικουμενικές διαστάσεις, όπου ο σύγχρονος ανθρώπος αναγνωρίζει τη δική του ύπαρξη. Το ταξίδι του καζαντζακικού Οδυσσέα ξεκινάει από την Ιθάκη και τελειώνει στο Νότιο Πόλο, με ενδιάμεσους σταθμούς τη Σπάρτη, την Κρήτη, την Αίγυπτο και την Κεντρική Αφρική.

Σονέτα

Δημοσιεύουμε στο διαδίκτυο τα νεανικά αυτά σονέτα (που δεν είναι αντιπροσωπευτικά της τέχνης του Καζαντζάκη) για το λόγο ότι είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό. Τα ανακαλύψαμε στο Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη. Έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά από τον κ. F. J. Herr και δημοσιεύτηκαν στο Regard crétois, no 27, juillet 2003. Έχουν μεταφραστεί στα ισπανικά απο τη Νίνα Αγγελίδου και περιλήφθησαν σε φυλλάδιο που εξεδώθει από το ινστιτούτο Cervantes της Αθήνας το 2005 (με κύριο περιεχόμενο τη διάλεξη του Γίωργου Στασινάκη Ο Νίκος Καζαντζάκης και η Ισπανία).

Άσε με πάλι

Τα µάτια µου ρουφήξανε όλο το δείλι απόψε,
Κι’ ανοίξανε κι’ ανθίσανε στη σέρρα της καρδιάς µου
Όλα τα χείλια τ’ άλυωτα που σάπισαν στους τάφους
Κι’ όλα τα µάτια τα ώµορφα που ήπιανε το χώµα.

Κι’ άκουσα το παράπονο που λεν τα παραµύθια
Των ρηµασµένωνε σπιτιών. Και στην ψυχήν µου όλες
Όσες καµπάνες µούπανε να πάω και δεν πήγα
Εκλάψανε: και των Χριστών εστέναξαν τα στήθια…

Τα μάτια μου ρουφήξανε όλο το δείλι απόψε,
Κι’ ανοίξανε κι’ ανθίσανε τα μάτια στην ψυχή μου
Της Παναγιάς που ακαρτερεί στ’ αραχνιασμένα τέμπλα…

Κι’ έκλαψα, Παρθένα! Άσε µε στα µπλε Σου µάτια πάλι
Αιώνια, αιώνια, να τρέχω
Καβάλλα εις τον Πόθο µου να αγγίξω τ’ όνειρό µου…

Κάρµα Νιρβαµή
Περ. Πινακοθήκη, Έτος Ζ΄, Σεπτ. 1907, σελ. 111.

Η αμυγδαλιά

Κι αν όλοι τρέµουν σκλάβοι µέσ’ στα χιόνια,
λεύτερη εγώ µέσ’ στ’ όνειρό µου κραίνω
τη γνώµη µου άφοβα και µε άνθια ραίνω
το χώµα µου και νιώθω χελιδόνια
να µου σπαθίζουν την καρδιά κι αηδόνια
να µου βαράν τη µέση. Απ’ το σκασµένο
φλούδι µου θριαµβικό χυµάει, ζεµένο
σε γέρανους, περδίκια, σπουργιτόνια
το ψίκι της κλεµένης Πριγκιπέσας.
Να, τους ανθούς µου ασώτεψα να διώξω
το φόβο από τις άνανθες κορφές σας,
ω Φρόνιµοι, τανυώντας τ’ άγιο τόξο
της τρέλας. Τί αν µαδώ χλωµή στ’ αγιάζι;
Φέρνω το Μήνυµα και δε µε νοιάζει!

Θερμοπύλες

Σκληρό θέσαµε νόµο να ρυθµίζει
τη γνώµη µας κι ανέλπιδοι κρατάµε
τα στενά της ζωής κι όλοι κινάµε,
καβάλα στ’ όνειρό µας, όπου ορίζει
ο νοµοθέτης νους µας. Μετερίζει
δε θέµε, γιατί ξέροµε πως πάµε
του Χάρου τα κορµιά µας και δε σπάµε
το κύµα των βαρβάρων που χυµίζει
στην Πατρίδα. Μα ο νους εµάς φτερούγες
τανυώντας λεύτερες χάµου τη νίκη
παραιτά κι αητός δικέφαλος ούγες
κεντά µε τ’ όνειρό του τη λαµπράδα
κι ανοιεί, στης βάρβαρης νύχτας τη φρίκη,
άνθος λευκό τη νικηµένη Ελλάδα.

Οιδίποδας

Με σάπισαν το κρίµα και τα χρόνια,
Με διώχνουνε θεοί και ανθρώποι κι όµως
το δίκιο ανθίζει µέσα µου κι ο νόµος!
Και τ’ αχαµνά µου ετούτα τα λαγόνια,
καθώς του σάπιου δέντρου τ’ ακροκλώνια
µιας Άνοιξης µπορούν να γίνουν δρόµος
βλαστοί να πεταχτούν γιγάντοι, τρόµος
ν’ αδράξει τους θεούς και καταφρόνια.
Το δίκιο δε σιωπά, βογγάει εντός µου
σα θάλασσα. Τί κι αν λυσσάει του κόσµου
τ’ άδικο µίσος; Στην καρδιά µου εµένα
βιγλίζει ένα Μάτι όξω νου και τόπου
κι αν ο ρυθµός χαθεί στων θεών τα φρένα
ζει στην καρδιά του αδικηµένου ανθρώπου.

Τα αιώνια

Πως χαίρεσαι τ’ απλά χοντρά στολίδια
της γης, φτωχή καρδιά µου! Να, τα βόδια
γυρνούν το δειλινό κι αντάµα εισόδια
τελούν αρνιά, βουκόλοι, ορνίθια, γίδια,
ξωµάχοι. Κ’ οι κοπέλες προς την ίδια
πηγή πάντα τραβούν κ’ οι νύφες ρόδια
σπουν στην αυλή τους, βάσανα και ξόδια
να διώξουνε^ κ’ οι γέροι, αποτρυγίδα
µασσώντας της ζωής, πέφτουν στον Άδη.
Πηδάει καυτός ο Υµέναιος από στόµα
σε στόµα αι ρόδα κεντάει στο φάδι
του τίποτα κι ανθεί βαθιά το χώµα
σα νιόνυφης κορµί. Μην κλαις, καρδιά µου,
τη λαµπάδα ψηλά κράτα του γάµου!

Πέτρος Ψηλορείτης
Περ. Γράµµατα, Αλεξάνδρεια, τόµ. 2, φυλλ. 23-24, 1913-1914

Τερτσίνες

Είναι ένα μάλλον άγνωστο έργο του Καζαντζάκη αποτελούμενο από 21 ποιήματα σε «τέρτσα ρίμα», που είναι η στιχουργική του Δάντη στη Θεία Κωμωδία. Τα ποιήματα αυτά γράφτηκαν μεταξύ 1932 και 1937 και εκδόθηκαν το 1960 στην Αθήνα με τον τίτλο Τερτσίνες και τον παρακάτω πρόλογο που είχε γράψει ο ίδιος ο Καζαντζάκης το 1939:

Στα τραγούδια ετούτα θά ‘θελα να μπορούσα να φανέρωνα την ταραχή και τη χαρά που μου δίνουν οι ψυχές που εθρέψαν την ψυχή μου. Είναι οι Μάνες απ’ όπου βύζαξα την αγάπη, όπως εγώ τη νιώθω, την άσκηση, την επιμονή και την αφιλοκέρδεια, κι ακόμα την αντοχή – κι όχι μονάχα την αντοχή, παρά τον αμισάνθρωπο, πασίχαρον έρωτα της μοναξιάς. Σήμερα δημοσιεύω τα τραγούδια αυτά. Από τους ανθρώπους που γνώρισα, ψυχανεμίζουμαι πως εφτά ή οχτώ θα νιώσουν χαρά διαβάζοντάς τα. Οι άλλοι θα τα πετάξουν με δυσφορία. Η γλώσσα τους, ο στίχος, ο ρυθμός, ο “Αόρατος Μονάρχης” που τα κυβερνάει, ο χαρούμενους, άπληστος, ανέλπιδος τρόπος που αντικρίζω την ατομική και την παγκόσμια περιπέτεια, πάνω από κάθε παρηγοριά, πέρα από κάθε ανταπόδοση, μακριά από κάθε φόβο, όλα θα τους είναι ανυπόφορα. Τους παρακαλώ να με συμπαθήσουν. Δεν έκαμα καμιάν προσπάθεια να τους αρέσω. Μα κι αν έκανα, πάλι δε θα τα κατάφερνα. Η μοναξιά μ’ έχει λίγο τραχύνει, κι η χαρά που νιώθω δημιουργώντας είναι τόσο μεγάλη που άλλη αμοιβή δεν είναι δίκιο να θέλω.

Αυτά τα 21 ποιήματα είναι:

1. Δάντης
2. Γκρέκο
3. Τσιγκισχάνος
4. Ψυχάρης
5. Αγία Θηρεσία
6. Λένιν
7. Δον Κιχώτης
8. “Εις εαυτόν”
9. Μουχαμέτης
10. Νίτσε
11. Βούδας
12. Μωυσής
13. Η Τερτσίνα
14. Ελένη
15. Σαιξπήρος
16. Leonardo
17. Τόντα – Ράμπα
18. Χιντεγιόχη
19. Μέγας Αλέξανδρος
20. Χριστός
21. Παππούς-Πατέρας-Εγγονός