Είμαστε υποχρεωμένοι να επισημάνουμε πόσο λυπηρό είναι το γεγονός ότι το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, ενός τόσο μεγάλου συγγραφέα, γνωστού σε ολόκληρο τον κόσμο, δεν έχει τη μεταχείριση που του αξίζει στο επίπεδο των εκδόσεων (ή επανεκδόσεων). Συγκεκριμένα: 1) Η β΄ έκδοση της Οδύσσειας ήταν εξαντλημένη επί χρόνια, παρόλο που υπήρχε επίμονη ζήτηση από το αναγνωστικό κοινό. Το 2006 επανατυπώθηκε η α΄ έκδοση του 1938, σε τεράστιο σχήμα και περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, που πωλήθηκαν αντί 200 ευρώ έκαστο! Υπενθυμίζουμε ότι η εφημερίδα Ελευθεροτυπία στις 24/2/2006, αναφέρει ότι η έκδοση ευρείας κυκλοφορίας (μαλακή έκδοση) αναμενόταν στις αρχές του καλοκαιριού 2006. Αυτό δεν πραγματοποιήθηκε και παραμένει άγνωστο πότε θα επανεκδοθεί το σπουδαιότατο αυτό έργο σε κανονικό σχήμα και σε προσιτή για τους αναγνώστες τιμή. 2) Δεν έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα σημαντικά έργα του Καζαντζάκη είτε εγκατεσπαρμένα σε περιοδικά και επιθεωρήσεις είτε και εντελώς ανέκδοτα. Πρόκειται για τα εξής έργα: α) Μερικά νεανικά έργα: πεζογραφήματα, ποιήματα, καθώς και 5 Σονέτα β) Έξι θεατρικά έργα: Ξημερώνει, Έως πότε, Φασγά, Κωμωδία, Ο Πρωτομάστορας, Ο Οθέλλος ξαναγυρίζει, γ) Επτά δοκίμια: Η αρρώστια του αιώνος, Η επιστήμη εχρεωκόπησε;, H. Bergson, Ένα σχόλιο στην Οδύσσεια, Η Τέχνη και η Εποχή, Το δράμα και ο άνθρωπος σήμερα, Ομολογία Πίστεως, δ) Έξι μεταφράσεις θεατρικών έργων: Λουίτζι Πιραντέλλο, Απόψε αυτοσχεδιάζουμε, Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Οθέλλος, Γκέρχαρντ Χάουπτμαν, Πριν απ΄το ηλιοβασίλεμα, Ζαν Κοκτώ, Η καταχθόνια μηχανή, Καρδινάλιος Μπιμπιένα, Καλάντρια, Ίνγκε Βέσταφαλ, Σεμέλη, ε) Πάνω από 200 άρθρα καταχωρημένα στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, στ) Εννέα κινηματογραφικά σενάρια: Λένιν, Το κόκκινο μαντίλι, Άγιος Παχώμιος και Σία, Μουχαμέτης, Βούδας, Δεκαήμερο, Δον Κιχώτης, Μία έκλειψη ηλίου, Αιώνια Ελλάδα [σχέδιο σεναρίου], ζ) Τα Ημερολόγια του Καζαντζάκη, και ιδιαίτερα εκείνο του Αγίου Όρους που είχε περιηγηθεί μαζί με τον Άγγελο Σικελιανό, ορισμένα ταξιδιωτικά του, καθώς και ένα μεγάλο μέρος της αλληλογραφίας του.
Μία μεγάλη έλλειψη των εκδόσεων και επανεκδόσεων είναι ότι, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν συνοδεύονται από κριτικές εισαγωγές, ερμηνευτικά σχόλια και σημειώσεις, καθώς και κατάλληλο φωτογραφικό και εικαστικό υλικό, που είναι απαραίτητα στοιχεία για να γίνει πλήρως κατανοητό και να αναδειχθεί ένα τόσο πολύπλοκο και πολύπλευρο έργο.
Υπογραμμίζουμε επίσης ότι, από αισθητικής πλευράς, η εμφάνιση των βιβλίων είναι, κατά γενική ομολογία, απαράδεκτη. Έχουν δημοσιευτεί σχετικά δύο άρθρα, της συγγραφέως Ρέας Γαλανάκη (περιοδικό Αντί, τεύχος 911-912/2007, σ. 34) και της δημοσιογράφου Όλγας Σελλά (εφημερίδα Καθημερινή, 3/8/2007). Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. ιστοσελίδα μας, στήλη «Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκης – Synthesis, αρ. 15, Δεκέμβριος 2007».
Η κατάσταση αυτή των εκδόσεων, έδωσε την αφορμή στην Εταιρεία μας να αποφασίσει τη διοργάνωση στο Ηράκλειο Κρήτης, στις 27-28 Ιουνίου 2009, Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, με θέμα Οι εκδοτικές τύχες του Νίκου Καζαντζάκη στην Ελλάδα και το εξωτερικό (δημοσιεύσεις, μεταφράσεις, κριτικές εισαγωγές, αισθητική των εκδόσεων).
Στις 24 Νοεμβρίου 1992, η κα Frédérique Porretta, λογοτεχνικός πράκτορας της Ελένης Καζαντζάκη, μας έστειλε από το Παρίσι την παρακάτω επιστολή:
Είμαι ευτυχής που έρχομαι σε επαφή μαζί σας χάρη στην υπόδειξη του κ.Bernard Gestin.
Όπως θα σας έχει πει ο ίδιος, εργάζομαι ως λογοτεχνικός πράκτορας και είχα σοβαρές απογοητεύσεις από την κυρία Καζαντζάκη που μου είχε εμπιστευτεί την πρακτόρευση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, ενώ οι φάκελοι ήταν σε αξιοθρήνητη κατάσταση ή δεν υπήρχαν καν. Δεν θα ήθελα να σας ενοχλήσω εκθέτοντας όλες τις πικρίες και τις απογοητεύσεις που μου στοίχισε αυτή η δέσμευση. Καθένας σε τούτη τη ζωή έχει να αντιμετωπίσει αργά ή γρήγορα τέτοιες καταστάσεις. Εντούτοις, εκείνο που είναι σκανδαλώδες σε όλη αυτή την ιστορία είναι η ζημιά που γίνεται στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο δεν εκμεταλλεύονται καθόλου με επαγγελματικό τρόπο. Οι χαμένες ευκαιρίες πρέπει σήμερα να φτάνουν τις εκατοντάδες, διότι είναι αδύνατο να διαβιβάσουμε στην κυρία Ελένη Καζαντζάκη τις αιτήσεις που συνεχίζουν να φτάνουν, επειδή έχει διακόψει κάθε επικοινωνία. (Δηλαδή μεταβιβάζω τις αιτήσεις στη διεύθυνσή της στη Γενεύη και κανείς δεν λαμβάνει ποτέ καμία απάντηση: οι συστημένες επιστολές παραλαμβάνονται κανονικά αλλά μένουν χωρίς απάντηση). Υπάρχουν τόσοι άνθρωποι, εκδότες, παραγωγοί οπτικοακουστικών μέσων ή ραδιοφωνικών εκπομπών, θεατράνθρωποι, κινηματογραφιστές, οι οποίοι, την εποχή που άρχισα να βάζω κάποια τάξη στις εκδοτικές υποθέσεις του Νίκου Καζαντζάκη, ήταν ενθουσιασμένοι που είχαν βρει επιτέλους ένα συνομιλητή για να συζητήσουν για τις ιδέες τους και τα σχέδιά τους και οι οποίοι εξακολουθούν να απευθύνονται τακτικά σε εμένα, εντελώς απελπισμένοι, γιατί δεν ξέρουν πώς να επιτύχουν τις άδειες τις οποίες χρειάζονται. Και αυτά χωρίς να λογαριάσουμε όλα τα ποσά που δεν καταβάλλονται πλέον και που αντιστοιχούν σε συμβόλαια που ισχύουν ακόμη. Πρέπει κάθε φορά να παρακαλώ τους εκδότες για να πληρώσουν τα ποσά που χρωστούν και αν κανείς δεν τους τα ζητήσει…μένουν μέσα στα ταμεία τους. Ειδικά αυτή τη στιγμή έχω τη δυνατότητα να οργανώσω μία έκδοση τσέπης των απάντων του Καζαντζάκη που έχουν δημοσιευτεί μέχρι σήμερα στα γαλλικά. Έχω πράγματι ακόμη αντίγραφα όλων των φακέλων και θα μπορούσα πολύ εύκολα να εξασφαλίσω τη συνέχεια αυτού του σχεδίου και να βεβαιωθώ ότι θα φτάσει σε αίσιο πέρας, αλλά σε ποιον να απευθυνθώ…
Δεν ξέρω τι δικαιώματα έχετε σε αυτή την τόσο θλιβερή υπόθεση, αλλά αν υπάρχει κάτι που μπορεί να γίνει και το οποίο θα επέτρεπε να ξεκαθαριστεί αυτή η τρελή κατάσταση, δεν θα πάψω ποτέ να ενδιαφέρομαι για να κάνω κάτι ή τουλάχιστον για να επιτρέψω να γίνει κάτι.